Ngữ văn 6 - Bài 9: Trái Đất - Kết nối tri thức

 Soạn bài 9: Đọc: Trái Đất (Ra-xun Gam-đa-tốp)

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

Ra-xun Gam-da-tốp (1923 - 2003)

- Quốc tịch: Người dân tộc Avar, nước Cộng hòa Đa-ghe-xtan, thuộc Liên Bang Nga.

- Thơ ông tràn đầy tình yêu với quê hương, con người, sự sống và hướng tới việc xây đắp tình hữu nghị giữa các dân tộc.

2. Tác phẩm: Viết năm 1967 bằng tiếng Avar. Bản dịch ra tiếng Việt của Minh Tâm được thực hiện dựa trên bản dịch tiếng Nga của Na-um Grep-nhi-ốp.

Tóm tắt tác phẩm:

Bốn câu đầu bài thơ tập trung nói về thái độ của nhà thơ đối với những kẻ đang hủy hoại Trái Đất. Nhà thơ ví Trái Đất như quả dưa, quả bóng. Những kẻ hủy hoại Trái đất đó giành giật, tranh giành lẫn nhau để đạt được mục đích của mình. Bốn câu sau cho thấy thái độ của nhà thơ đối với Trái Đất là sự xót xa, nhà thơ hiểu được những tổn thương, đau đớn mà Trái đất đang hàng ngày hàng giờ phải gánh chịu. Nhà thơ dỗ dành, vỗ về Trái Đất, “rửa sạch máu cho người” và “hát dịu dàng” cho người nghe. 

Bố cục:

Có thể chia văn bản thành 2 phần:

- Phần 1 (Khổ 1): Trái Đất đối với mọi người

- Phần 2 (Khổ 2): Trái Đất đối với nhân vật trữ tình.

II. Đọc hiểu văn bản

1. Thái độ tác giả với bọn hủy hoại Trái Đất

- Tác giả:

+ Nhấn mạnh hành tinh sẽ bàn luận: "Trái Đất!".

+ Gọi "Trái Đất" là "người" → Ẩn dụ: Sự tôn trọng, thiêng liêng hóa.

- Những kẻ xấu:

+ Được tác giả gọi là "bọn", "lũ".

+ Cách kẻ xấu nhìn nhận Trái Đất → So sánh: "là quả dưa", "như quả bóng trên sân". 

+ Hành động: "bổ", "cắn", "giành giật", "lao vào", "đá" → Động từ mạnh, điệp từ.

➩ Thái độ tác giả căm phẫn, khinh bỉ, lên án với những kẻ hủy hoại Trái Đất.

2. Thái độ tác giả với Trái Đất

- Hình dung của tác giả:

+ "chẳng là dưa, là bóng". → Từ phủ định, điệp từ "là".

+ "khuôn mặt thân thương".

- Hành động:

+ "lau" nước mắt, "xin đừng khóc nữa".

+ "Rửa máu sạch", "hát", "dịu dàng".

➩ Thái độ thương xót, vỗ về những tổn thương, đau đớn Trái Đất đang gánh chịu.

III. Tổng kết

1. Nội dung

Tác giả thể hiện thái độ lên án với những kẻ làm hại Trái Đất đồng thời thương xót, vỗ về những đau đớn của Trái Đất.

2. Nghệ thuật

Thể thơ tự do, các biện pháp nghệ thuật: điệp từ, liệt kê, ẩn dụ...

IV. Hướng dẫn trả lời câu hỏi cuối bài

1. Bốn câu đầu bài thơ tập trung nói về điều gì?

Bốn câu đầu bài thơ tập trung nói về thái độ của nhà thơ đối với những kẻ đang hủy hoại Trái Đất. Nhà thơ ví Trái Đất như quả dưa, quả bóng. Những kẻ hủy hoại Trái đất đó giành giật, tranh giành lẫn nhau để đạt được mục đích của mình.

2. Bốn câu sau cho thấy thái độ của nhà thơ đối với Trái Đất như thế nào?

Bốn câu sau cho thấy thái độ của nhà thơ đối với Trái Đất là sụ xót xa, nhà thơ hiểu được những tổn thương, đau đớn mà Trái đất đang hàng ngày hàng giờ phải gánh chịu. Nhà thơ dỗ dành, vỗ về Trái Đất, "rửa sạch máu cho người" và "hát dịu dàng" cho người nghe. 

3. Nhắc đến nước mắt và máu nhà thơ muốn nói lên tình trạng gì của Trái Đất?

Nhắc đến nước mắt và máu nhà thơ muốn nói lên tình trạng Trái Đất đang ở trong mức báo động, Trái Đất như đang kêu cứu con người dừng ngay những hành động phá hoại môi trường sống, phá hoại tài nguyên thiên nhiên. Trái Đất đang mang trong mình những tổn thương của mình, bài thơ cũng là lời cảnh tỉnh cho những kẻ có những hành động hủy hoại môi trường sống của mình trước khi quá muộn. 

4. Chỉ ra sự khác nhau giữa các cách hình dung về Trái Đất và thái độ cư xử với Trái Đất được thể hiện trong bài thơ?

- Cách hình dung về Trái Đất: Hình dung như quả bóng, quả dưa. Trái Đất bị con người cắt xẻ thành nhiều phần, tranh giành nhau những mảnh đất màu mỡ, tươi tốt. Thái độ của của nhà thơ ở những dòng thơ này thể hiện sự căm ghét, mỉa mai (tác giả gọi là lũ, bọn) trước những hành vi vô đạo đức đó. 

- Cách hình dung về Trái Đất: Nhà thơ hình dung về Trái Đất với khuôn mặt thân thương. An ủi, vỗ về. xoa dịu nỗi đau, sự tổn thương của Trái Đất. 

5. Hãy tìm ra đặc điểm chung về mặt nội dung giữa bài thơ của Ra-xum Gam-da-tốp với hai văn bản Trái Đất - cái nôi của sự sống và Các loài chung sống với nhau như thế nào?.

Cả 3 tác phẩm đều thể hiện tình yêu đối với Trái Đất - hành tinh xanh, nơi sinh sống của muôn loài. Ở Trái Đất, con người là động vật bậc cao nhất có tư duy phát triển nhưng cũng chính con người đang ngày một phá hủy môi trường sống của mình. Các tác phẩm đặt ra vấn đề nhức nhối, cấp bách đó là Trái Đất liệu không biết chịu đựng được đến bao giờ. Từ đó, dấy lên hồi chuông thức tỉnh về trách nhiệm bảo vệ Trái Đất của mỗi con người chúng ta. 

6. Theo em để cùng "lau nước mắt", "rửa sạch máu" cho Trái Đất, mỗi người chúng ta cần phải làm gì?

- Trồng và bảo vệ cây xanh.

- Hạn chế sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật.

- Rút các loại phích cắm điện khỏi ổ cắm, tránh lãng phí điện năng.

- Sử dụng sản phẩm tái chế, giảm sử dụng túi ni lông.

- Sử dụng các thiết bị tiết kiệm điện cho gia đình.

7. Cùng đưa ra một thông điệp giống nhiều văn bản khác, nhưng bài thơ Trái Đất vẫn có sự độc đáo, hấp dẫn riêng. Theo em, những gì đã tạo nên sự độc đáo, hấp dẫn riêng đó?

- Tác giả sử dụng thể loại thơ dễ dàng bộc bạch thái độ, cảm xúc của mình.

- Tác giả so sánh, miêu tả sinh động hình ảnh Trái Đất với quả dưa, quả bóng, khuôn mặt thân thương.

- Cách hình dung về Trái Đất và cách thể hiện tình cảm đối với Trái Đất được bày tỏ qua hai thái độ khác nhau.

- Hình ảnh thơ có sức gợi tả, lay động mạnh mẽ "lau nước mắt'', "rửa sạch máu".